Anevrizma, arter duvarında oluşan, genellikle balonlaşma şeklinde tanımlanan anormal genişlemelerdir. Bu durum, arterin zayıf bir noktasında ortaya çıkar ve zamanla büyüyerek ciddi sağlık risklerine neden olabilir. Anevrizmalar genellikle sessiz seyredebilir, ancak yırtıldıklarında hayatı tehdit eden kanamalara yol açabilir. Beyin, aort ve periferik arterlerde sıkça görülen anevrizmalar, erken teşhis ve müdahale gerektiren önemli bir sağlık sorunudur.
Anevrizmanın Tanımı ve Türleri
Anevrizma, Latince “aneurysma” kelimesinden türetilmiş olup, “genişleme” anlamına gelir. Temelde, arter duvarının bir bölümünün zayıflaması sonucunda oluşan bir çıkıntı ya da baloncuktur. Anevrizmalar, bulundukları bölgeye ve şekillerine göre sınıflandırılır.
1. Lokalizasyona Göre Anevrizma Türleri
- Serebral (Beyin) Anevrizması: Beyin damarlarında meydana gelir. En yaygın türü, “berry” yani saccular (kesecik) anevrizmalardır. Genellikle beyin tabanında, Willis poligonu olarak bilinen damarsal yapıda oluşur.
- Aort Anevrizması:
- Abdominal Aort Anevrizması (AAA): Karın bölgesindeki aortta meydana gelir. Erkeklerde daha sık görülür.
- Torakal Aort Anevrizması: Göğüs bölgesindeki aort damarında oluşur.
- Periferik Anevrizma: Kol, bacak veya boyun gibi büyük arterlerde meydana gelen anevrizmalardır. Popliteal arter (diz arkası) en yaygın görülenidir.
2. Şekline Göre Anevrizma Türleri
- Sakküler Anevrizma: Arterin yalnızca bir tarafında baloncuk şeklinde oluşur.
- Fusiform Anevrizma: Arterin tüm çevresini simetrik olarak saran genişlemedir.
- Dissekan Anevrizma: Arter duvarı içinde yırtılma meydana gelir ve kan, duvarın katmanları arasında ilerler.
Anevrizmanın Nedenleri
Anevrizmaların gelişiminde pek çok faktör rol oynar. Genetik, çevresel ve yaşam tarzı faktörleri bir araya gelerek arter duvarını zayıflatabilir.
1. Risk Faktörleri
- Hipertansiyon (yüksek tansiyon): Sürekli yüksek basınç, damar duvarlarını zorlayarak anevrizma riskini artırır.
- Sigara kullanımı: Tütün ürünleri, damar yapısına zarar vererek anevrizma oluşumunu kolaylaştırır.
- Ateroskleroz (damar sertliği): Arter duvarında yağ birikimi, duvarın zayıflamasına neden olabilir.
- Genetik yatkınlık: Marfan sendromu, Ehlers-Danlos sendromu gibi bağ dokusu hastalıkları anevrizma riskini artırır.
- İleri yaş: Yaşlandıkça damar elastikiyeti azalır.
- Cinsiyet: Erkeklerde abdominal aort anevrizması daha sık görülürken, kadınlarda serebral anevrizmalar daha yaygındır.
Belirtiler ve Bulgular
Anevrizmalar genellikle belirti vermeden büyüyebilir. Ancak bazı durumlarda belirtiler görülebilir, özellikle anevrizmanın büyümesi ya da yırtılması halinde.
1. Serebral Anevrizma Belirtileri
- Ani ve şiddetli baş ağrısı (yırtılma durumunda “hayatımın en kötü baş ağrısı” olarak tanımlanır)
- Bulantı, kusma
- Görme bozuklukları
- Bilinç kaybı
- Nörolojik defisitler (konuşma bozukluğu, kol veya bacakta güçsüzlük)
2. Abdominal Aort Anevrizması Belirtileri
- Karın veya bel bölgesinde künt ağrı
- Nabız atımı şeklinde hissedilen kitle (özellikle zayıf bireylerde)
- Yırtılma durumunda hipotansiyon, şok ve ani ölüm
Tanı Yöntemleri
Anevrizmalar, genellikle başka bir hastalık için yapılan görüntüleme sırasında tesadüfen tespit edilir. Ancak semptomlar varsa veya risk faktörleri mevcutsa özel görüntüleme yöntemleri kullanılır.
- Ultrasonografi: Özellikle abdominal aort anevrizmalarında ilk tercih edilen tanı yöntemidir.
- Bilgisayarlı Tomografi (BT): Anevrizmanın boyutu ve yerleşimi hakkında detaylı bilgi sağlar.
- Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Damar yapısının ayrıntılı değerlendirilmesini sağlar.
- Anjiyografi: Özellikle serebral anevrizmalarda, damar yapısını net göstermek amacıyla kullanılır.
Tedavi Yöntemleri
Anevrizma tedavisi, anevrizmanın yeri, boyutu, yırtılma riski ve hastanın genel sağlık durumuna göre değişir. İki ana tedavi yöntemi vardır: cerrahi ve endovasküler tedavi.
1. Cerrahi Tedavi
- Açık Cerrahi Onarım: Anevrizmanın bulunduğu damar açılarak anevrizma çıkarılır ve damar grefti (yapay damar) ile tamir edilir.
- Kraniotomi (serebral anevrizma için): Beyin anevrizmalarında, anevrizmanın boynuna metal klips konarak kan akışı engellenir (klipleme yöntemi).
2. Endovasküler Tedavi
- Stent Graft Yerleştirme: Kateter yardımıyla damar içine stent yerleştirilir ve anevrizma bölgesi yalıtılır. Özellikle abdominal aort anevrizmalarında tercih edilir.
- Koilleme (Coiling): Serebral anevrizmalarda, anevrizmanın içine platin spiraller yerleştirilerek pıhtılaşma sağlanır ve yırtılma riski azaltılır.
Komplikasyonlar
Anevrizmaların en ciddi komplikasyonu rüptür (yırtılma) ve buna bağlı iç kanamadır. Özellikle serebral anevrizma yırtıldığında subaraknoid kanama, abdominal aort anevrizması yırtıldığında ise massif retroperitoneal hemoraji görülebilir.
Diğer komplikasyonlar arasında:
- Tromboz ve emboli: Anevrizma içinde pıhtı oluşabilir ve bu pıhtı koparak başka organlara gidebilir.
- Bası etkisi: Yakındaki sinir veya organlara baskı yaparak işlev bozukluklarına yol açabilir.
Korunma ve Önleme
Anevrizmaların bir kısmı önlenebilir niteliktedir. Yaşam tarzı değişiklikleri ve düzenli kontroller önem taşır.
- Sigaranın bırakılması
- Kan basıncının kontrol altında tutulması
- Kolesterol ve diyabetin iyi yönetilmesi
- Düzenli egzersiz
- Sağlıklı beslenme
- Genetik risk taşıyan bireylerde düzenli tarama
Anevrizma, çoğu zaman sessiz ve sinsi ilerleyen, ancak yırtıldığında ölümcül olabilen bir damar hastalığıdır. Modern tanı yöntemleri sayesinde birçok anevrizma erken dönemde teşhis edilmekte ve uygun tedavi ile başarılı şekilde yönetilebilmektedir. Toplumda farkındalığın artması, risk altındaki bireylerin düzenli sağlık kontrollerine yönlendirilmesi ve yaşam tarzı değişiklikleri ile anevrizma kaynaklı ölümlerin önemli ölçüde azaltılması mümkündür. Unutulmamalıdır ki, anevrizma tedavisinde en önemli silah erken teşhis ve müdahaledir.
