Bilirubin, karaciğerin ürettiği turuncu veya sarı renkli bir maddedir. Karaciğer, kırmızı kan hücrelerini parçalarken bu maddeyi açığa çıkarır. İdrar ve kan tahlillerinde bilirubin değerlerine ulaşılır.

Bilirubin Nedir?

Karaciğer tarafından kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasıyla ortaya çıkan pigmentler bilirubin olarak adlandırılır. Bilirubin kanda, safra kesesinde ve insan dışkısında bulunur. Kandaki hemoglobin zarar görür ve buna bağlı olarak 3 aylık bir süre içerisinde bilirubine dönüşür. Bilirubine dönüşen bu madde karaciğerden geçerek safra kesesine ulaşır ve ardından dışkıyla insan vücudundan atılır. Bu süreçte direkt ve indirek bilirubin olmak üzere iki ayrı inceleme konusu oluşur.

Zarar gören hemoglobinin karaciğere taşınmasıyla indirekt bilirubin oluşur. Bu, hemoglobinin zarar görmüş ilk halidir, yaşlanmış kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasıyla oluşur. İndirekt bilirubinin vücutta atılması oldukça zordur, fazla miktarda toksik madde içerir. İndirekt bilirubin yüksekliği bilirubin üretiminin fazla olması ve karaciğerin bilirubini zararsız hale getirememesidir. İndirekt bilirubin testiyle özellikle yenidoğan sarılığı saptanır.

Anneler Gününde Annenizle Birlikte Yapabileceğiniz Hayır İşleri Nelerdir? Anneler Gününde Annenizle Birlikte Yapabileceğiniz Hayır İşleri Nelerdir?

Karaciğerin ardından safra kesesine geçen ve safra ile bağırsaklara taşınıp dışkı yoluyla vücuttan atılan bilirubin ise direkt bilirubin olarak adlandırılır. Direkt bilirubin indirekt bilirubinin karaciğer tarafından işlem görüp vücut için daha az zararlı bir hale getirilmiş şeklidir ve idrar ve dışkıyla vücuttan atılabilen bir formdadır. Direkt bilirubin yüksekliği temel olarak safra kanallarındaki tıkanıklık sebebiyle oluşur.

Direkt ve indirekt bilirubinin toplamına total bilirubin denir. Kırmızı kan hücrelerinin zarar görüp karaciğerden geçişi ve dışkıyla vücuttan atılması sürecinin sonunda total bilirubin seviyesi yükselirse sarılık meydana gelir.

Normal Bilirubin Seviyesi Nedir?

Olması gereken bilirubin seviyesi direkt ve total bilirubin olmak üzere 2 şekilde belirlenmiştir.

  • Direkt bilirubin: 0-0,3 mg
  • Total bilirubin: 0,3-1,9 mg

Bilirubin Testi Nedir?

Tedavinin ilk aşamasında doktor bilirubin seviyesini tespit etmek için öncelikle bilirubin testi talep eder. Bilirubin testi 10 saatlik açlık süresinin ardından alınan kandan ölçümler yapılması suretiyle uygulanan bir testtir. Bilirubin testi neden yapılır sorusu için verilecek ilk cevap, karaciğerin incelemesidir. Bilirubin testiyle sarılık araştırması da yapılır. Özellikle yenidoğan bebeklerde sarılığın tespiti için bilirubin testi üzerinde durulur.

Bilirubin testi yapılarak şu çıkarımlar elde edilir:

  • Karaciğer fonksiyonları kontrol edilir.
  • Safra kesesi incelenir, safra yollarının tıkanıklığı veya açıklığı kontrol edilir.
  • Yeni doğan bebeklerde sarılık olup olmadığı tetkik edilir.
  • Kırmızı kan hücrelerinin parçalanma süreci kontrol edilir.
  • Hepatit hastalığının teşhisi için de başvurulan ilk testtir.

Bilirubin testine ek olarak hastalık teşhisinin daha doğru yapılabilmesi için bazı ek testlere de ihtiyaç duyulur.

  • AST - ALT: Karaciğer hastalıklarını değerlendirmek için yapılan testlerdir.
  • ALP (alkalen fosfataz): Safra kesesi, safra kanalı tıkanıklığını ölçmek için başvurulan bir testtir.
  • GGT: Safra tıkanıklıkları için yapılan testtir.

Testte total bilirubinin direkt bilirubine olan oranı incelenerek hastalığın kaynağı saptanır. Buna göre;

  • Total bilirubinin %20'sinden azı direkt bilirubin ise alyuvar parçalanmasının arttığı anemiye ilişkin hastalıklar ilk olarak akla gelir.
  • Total bilirubinin %20-40'ı direkt bilirubin ise karaciğere bağlı oluşan sarılık üzerinde durulur.
  • Total bilirubinin %40-50'si direkt bilirubin ise karaciğer ile safra kesesi hastalıkları üzerinde durulur.
  • Total bilirubinin yarısından fazlası direkt bilirubin ise, safra kesesine bağlı hastalıklar göz önünde bulundurulur.

Bilirubin Düşüklüğü Nedenleri Nelerdir?

Bilirubin düşüklüğünün nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

  • Fazla kafeinli içecek tüketmek.
  • C vitamini takviyesi almak.
  • Etken maddesi fenobarbital ile teofilin olan ilaçlar içmek.

Bilirubin seviyesinin düşük olması genellikle ciddi bir sağlık sorunu olarak algılanmaz ve yüksekliği durumundaki gibi takip edilmesi gerekliliği doğmaz.

Bilirubin Yüksekliği Nedenleri Nelerdir?

  1. Alyuvarların zarar görmesi: Kırmızı kan hücrelerine alyuvar denir. Alyuvarların normalden daha hızlı bir şekilde yıkılması sonucu bilirubin yüksekliği ve ona bağlı olarak da sarılık görülür. Kırmızı kan hücrelerinin normalden hızlı bir şekilde yıkılması genetik etmenler, iltihaplı rahatsızlıklar, dalak büyümesi, anemi ve bağışıklık sistemindeki aksaklıklar nedeniyle oluşabilir. Ayrıca kişiye kan nakli yapılması durumunda vücudun bir tepki olarak alyuvarları parçalaması, B12 vitamini eksikliğiyle birlikte seyreden aneminin görülmesi ve bebekle annenin kan uyuşmazlığı yüzünden ortaya çıkan yenidoğan anemisi de bilirubinin yükselmesine yol açar.

  2. Yeni doğan bebeklerde bilirubin yüksekliği: Yeni doğan bebeklerde çoğunlukla bilirubin yüksekliğine rastlanır. Bu yüksek seviye doğumun ardından birkaç gün veya hafta içinde normal düzeye geri döner. Ancak bilirubin yüksekliği düşmezse sarılığı da beraberinde getirir. Bunun nedenleri ise bebeklerdeki oksijen yetmezliği, safra kanallarındaki tıkanıklık ve karaciğerdeki rahatsızlıklar olabilir. Bebek anne sütüyle beslendiği süre boyunca yeni doğan sarılığı devam eder.

  3. Karaciğer hastalıkları: Bilirubin karaciğerde üretilir ve karaciğerdeki rahatsızlıklar bilirubin yüksekliğine, sarılığa yol açabilir. Siroz, karaciğerin iltihaplarıp şişmesiyle oluşan hepatit, aşırı alkol tüketimi nedeniyle yaşanan karaciğer sıkıntıları ve bilirubinin karaciğerde normal işlenememesi durumu olan Gilbert hastalığı, bilirubinin normalin üstünde bir seviyeye çıkmasına yol açabilir.

  4. Safra kesesi rahatsızlıkları: Bilirubin karaciğerde üretilidikten sonra safra kesesinde depolanır, safra kanalları ile de sindirim sistemine geçişi sağlanır. Bu aşamada safra kesesindeki taşlar, safra kesesindeki tümörler, biliyer darlık adı verilen safra kanallarının normalden daha dar olması, pankreas ve safra kesesi kanseri ve safra kesesindeki yaralanmalar bilirubin yüksekliğine yol açar.

  5. Genetik hastalıklar: Seyrek olarak görülen bazı kalıtsal hastalıklar bilirubin yüksekliğine yol açabilir.

  • Rotor sendromu: Direkt ve indirekt bilirubin yüksekliğine yol açar. Doğumdan sonra veya çocuklukta ortaya çıkan bir hastalıktır.
  • Dubin-Johnson sendromu: Rotor sendromunun daha ciddi düzeydeki halidir. Direkt bilirubinin safra kesesinde depolanamaması durumudur.
  • Crigler-Najjar sendromu: UPDGT adlı karaciğerde bilirubini işleyen bir enzim bulunur. Bu enzimin yetersizliği söz konusu genetik hastalığa neden olur.

Tüm bu etmenlere ek olarak; safra kesesi iltihabı, uzun süren açlıklar, vücudun antibiyotik, doğum kontrol hapı gibi ilaçlara karşı reaksiyon göstermesi sonucunda da bilirubin yüksekliği görülmektedir.

Bilirubin Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Bilirubin yüksekliği belirtileri aynı zamanda karaciğer ile safra kesesi hastalıklarında da ortak olarak gözlenen belirtilerdir. Hafif seviyeli bilirubin yükseliği ile total bilirubin yüksekliği her zaman belirti göstermeyebilir. Ancak belirtiler şu şekilde sıralanabilir:

  • Deride ve gözlerde sararma (sarılık)
  • İdrar renginde koyulaşma
  • Dışkılarda renk değişikliği (açık renkli dışkı)
  • Mide bulantısı ve kusma
  • Karın ağrısı ve şişlik
  • Aşırı kaşıntı
  • İştahsızlık
  • Halsizlik ve yorgunluk
  • Hafıza ve konsantrasyon sorunları
  • Ciltte kaşıntı
  • Baş ağrısı
  • Karın bölgesinde ağrı
  • Gözlerin etrafında şişlik
  • Deride kaşıntı

Bilirubin yüksekliği belirtileri her hastada farklılık göstermektedir. Bu belirtilerin kişiden kişiye değişmesi durumunda erken teşhis ve tedavi süreci hızlanır. Bilirubin Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?

Bilirubin yüksekliği tedavisinde ilk aşama, hastalığın nedenini belirlemektir. Doktorun neden olarak belirlediği hastalığın tedavisine yönelik uygulamalar yapılır. Bunun yanında bilirubin seviyesinin yüksekliğine bağlı olarak sarılık görülüyorsa bu durumu azaltıcı tedaviler uygulanabilir. Bu tedaviler genellikle şu şekilde sıralanabilir:

  • Ultraviyole ışın tedavisi: Bebeklerde yeni doğan sarılığı tedavisi olarak uygulanır. Cildin ultraviyole ışınlarına maruz kalmasıyla bilirubin parçalanır ve idrar yoluyla vücuttan atılır.
  • Kan transfüzyonu: Bilirubin seviyesini hızla düşürmek için kullanılır. Bilirubin seviyesi çok yüksekse ve diğer tedaviler işe yaramıyorsa kullanılabilir.
  • İlaç tedavisi: Bilirubin seviyesini düşürmek için kullanılan ilaçlar mevcuttur. Ancak ilaç tedavisi genellikle diğer tedavilerle birlikte uygulanır ve hastalığın nedenine bağlı olarak belirlenir.
  • Ameliyat: Safra kesesi veya karaciğerdeki tıkanıklıkların giderilmesi için yapılan cerrahi müdahalelerdir. Bu tür ameliyatlar bilirubin seviyesinin düşürülmesine yardımcı olabilir.
  • Beslenme düzeni: Bilirubin seviyesini düşürmek için uygun bir beslenme düzeni belirlenebilir. Bu düzen genellikle yağsız ve hafif gıdaların tüketilmesini içerir.

Bilirubin yüksekliği tedavisi, hastalığın nedenine, hastanın genel sağlık durumuna ve bilirubin seviyesine bağlı olarak değişebilir. Bu nedenle tedavi sürecinde doktorun önerilerine uyulması önemlidir. Bilirubin Yüksekliği Nasıl Önlenir?

Bilirubin seviyesini kontrol altında tutmak için bazı önlemler alınabilir:

  • Düzenli olarak doktor kontrolüne gitmek ve gerekli testleri yaptırmak
  • Sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek: Dengeli beslenmek, düzenli egzersiz yapmak ve sigara ile alkol tüketimini sınırlamak
  • İlaç kullanımında dikkatli olmak: İlaçların yan etkilerini ve etkileşimlerini bilmek, doktor tavsiyesi olmadan ilaç kullanmamak
  • Genetik yatkınlığı olan kişilerde erken teşhis için düzenli olarak doktora başvurmak

Bilirubin yüksekliği genellikle ciddi bir sağlık sorunudur ve tedavi edilmesi gereklidir. Tedavi sürecinde doktorun önerilerine uyulması ve düzenli olarak kontrollerin yapılması önemlidir. Bu sayede bilirubin seviyesi kontrol altında tutulabilir ve hastalık ilerlemeden önlenebilir.